قلعه لشتان بر فراز صخره ای طبیعی و مرتفع واقع شده است - مجله عکسفا

مجموعه ای گسترده از ویرانه های یک شهر باستانی بر فراز یک تپه مرتفع وجود دارد. حضار دفاعی با تعداد زیادی برج مدور در گوشه های دیوارها، ورودی قلعه از شمال، دروازه و دو برج در اطراف دروازه، آثار کنده کاری گسترده در تمام بخش های مختلف بویژه آب انبارها و بنای سکونتی از جمله مواردی است که در وهله اول با آن روبرو می شویم.

موقعیت طبیعی اثر

در محدوده این قلعه باستانی، زمین های بایر و خشک است و سطح زمین پوشیده از خاک های نوع مارل (مارن) است. این خاک ها به علت درصد زیاد اسید موجود در آن قابلیت کشاورزی ندارد. بعلاوه به علت بالا بودن درصد رطوبت و سطح آبهای شور زیرزمینی به کلی زمین های دور تا دور تپه معروف به قلعه لشتان شوره زار و لم یزرع است. تپه ای که بر فراز آن قلعه لشتان قرار گرفته است دارای دیواره های صخره ای به صورت طبیعی است و دسترسی به سطح آن از سه جانب شرقی، جنوبی و غربی امکانپذیر نیست. تنها در بخش شمالی آن، راه صعب العبوری برای صعود به سطح بالا وجود دارد.

ارتفاع سطح تپه قلعه لشتان در بخش های مختلف فرق دارد و بطور میانگین بلندی آن نسبت به زمینهای اطراف در بخش شمالی و غربی 50 متر، در بخش شرقی و جنوبی بیش از 70 متر است. سطح تپه به صورت نامنظم و داری پستی و بلندی است به گونه ای که اختلاف ارتفاع بخش های مختلف سطح تپه قلعه لشتان بین 15 تا 20 متر فرق دارد. ابعاد سطح آن نامنظم است و به صورت یک چند ضلعی نامنظم و نیمه مدور هر کدام از اضلاع آن به هم پیوند دارند. در مجموع مساحت قلعه لشتان با احتساب بخش های مختلف حصار، بخش نامنظم حصار برج و باروها و سطوح عمیق و مرتفع در سطح قلعه 15 هکتار است.

تاریخچه و وجه تسمیه اثر

اواخر دوره ساسانی، اوایل اسلامی، نوع سفال های ساده و بدون لعات با بافته های سفالی دوره ساسانی شباهت دارد. سفال ویژه آبی سبز از همان نوع سفالی است که در اواخر دوره ساسانی و اوایل اسلام در بندر سیراف وجود داشته است. یک نمونه لعاب سبزرنگ از نوع نقاشی همراه با نقش کنده مربوط به اوایل عصر اسلامی است. بعلاوه سفال های چینی آبی سفید به روزگار صفویه و سایر سفال های با نقاشی زیر لعاب به دوره های متأخر اسلامی تعلق دارد. در متون تاریخی، تاریخ ذکر شده برای قلعه در حدود 904 هـ.ق ذکر شده است.

بنابراین آنچه از دیدگاه باستان شناسی و منابع تاریخی در ارتباط با تاریخ این قلعه مطرح است، در دوره ساسانی بویژه اواخر این دوره و در صدر اسلام این قلعه بنیان نهاده شده است. پس از متروکه شدن آن در اواخر دوره اسلامی بویژه در دوره صفویه مجددا از آن استفاده شده و بخشی از بناهای آن بازسازی و مورد استفاده قرار گرفته است.

مرحله اول استفاده از این محل گسترده بوده است اما در دوره متأخر اسلامی طیف جمعیتی کوچکتری از بخش هایی استفاده نموده اند یا فقط در مواردی خاص نظیر جنگ در دوره صفویه و پس از آن از این محل استفاده شده است.

مشخصات بنا

اغلب بناهای سکونتی در صخره ها کنده شده است به گونه ای که حداقل یک ضلع ساختمان کنده و تسطیح شده و چوب سقف ها روی دیوارهای سنگی سه طرف یکدیگر و در ضلع جهارم در سوراخ های کنده شده در صخره قرار گرفته است. دیوار خانه ها اغلب از سنگ لاشه و قلوه و بیش از 37 خانه مسکونی در سطح قلعه شناسایی شده است. این خانه ها دارای ابعاد نامنظم هستند و بطور معمول چهاردر شش یا سه در پنج متر با ارتفاع سه متر بنا شده اند.

از جمله آثار سکونتی دیگر آب انبارها هستند. بیش از 93 عدد آب انبار بزرگ و کوچک در سطح این مجموعه شناسایی شده است. دو آب انبار به طول 15 در عرض چهار متر بزرگترین آب انبارهای این مجموعه را تشکیل می دهند. تمام آب انبارها در صخره های سنگی کنده شده اند. این آب انبارها دارای حفره های مدور، چهارگوش یا بیضی شکل هستند. اغلب آنها دارای پوشش سقف بوده اند که امروز پوشش گنبدی سقف تعدادی از آنها به خوبی حفظ شده است. بعلاوه چهار مجموعه مزار وجود دارد که بعضی از آنها در سنگ کنده شده یا در مواردی دیگر، سنگ مزارها بصورت لوحه های سنگی است.

ویژگی اثر

قلعه در محلی دور از آبادی و بر فراز یک صخره طبیعی موقعیتی ممتاز و متفاوت از سایر قلاع باستانی را نشان می دهد. بعلاوه بکر بودن آنها از ویژگی های دیگر اثر بشمار می آید. قلعه لشتان به شماره 16316 در سال 1385 در لیست آثار ملی کشور به ثبت رسید.