کتابی که ویروس ووهان 400 را 40 سال پیش تصویر کرد - مجله عکسفا

ژول گابریل وِرن (نویسنده فرانسوی قرن نوزدهم) که اغلب مردم جهان و به ویژه علاقمندان به جهان ادبیات او را با نام ژول ورن می شناسند؛ نویسنده، شاعر و نمایشنامه نویس شهیر فرانسوی است که بخش عمده ای از شهرتش را مدیون نگارش کتاب های داستانی با حال وهوای ماجراجویی هایی است که فضای گونه ادبیات علمی تخیلی را قهرمان هایش زندگی می نمایند.

20 هزار فرسنگ زیر دریا، بهانه ساخت نخستین زیردریایی

سایمِن لِیک، سال 1869 میلادی نوجوان 12 ساله بعد از خواندن داستان 20 هزار فرسنگ زیر دریا به قلم ژول ورن جهت زندگی اش دستخوش تغییر عظیمی می شود. او تصمیم می گیرد به مهندس شناورهای دریایی تبدیل شود و این هدفش را تنها با خواندن رمانی که تا آن موقع سفر انسان ها به زیر دریا را ممکن ساخته بود، انتخاب کرد.

انتها در سال 1895 میلادی یعنی 26 سال بعد از خواندن رمان ژول ورن، آرگونات نخستین زیردریایی عملیاتی و اجرایی جهان بود که به دستان سایمِن لِیک طراحی شده بود با پیروزیت در آب های آزاد رها و بهره برداری شد. ژول ورن با شنیدن این خبر تلگراف تبریکی با این مضمون برای سایمِن لِیک می فرستد که در آن گفته بود: بخشی از تخیل مرا به واقعیت تبدیل کردی... به فاصله کمتر از یک سال از این اتفاق یعنی در 1896 میلادی، ژول ورن در گفت وگو با روزنامه فیگارو این جمله را بر زبان می آورد که داستان های علمی تخیلی، ادبیات تغییر اند.

نویسنده ای که جهان داستان های علمی تخیلی را دگرگون کرد

کمتر کسی در جهان را می توان پیدا کرد که نام ژول ورن را نشنیده باشد. به عبارت دیگر نمی توان اهل کتاب و ادبیاتی در جهان یافت که حداقل یکی از آثار داستانی ژول ورن را نخوانده باشد. نویسنده ای که بیشتر شهرتش را مدیون نگارش کتاب های ماجراجویانه ای است که جهان داستان های علمی تخیلی را دگرگون کرد.

به همین سبب ژول ورن را پدر داستان های علمی تخیلی نیز می دانند. نویسنده ای که سال های سال، الهام بخش رؤیاها و ماجراجویی های مردم سراسر جهان بوده است. هنگامی که از سفر به هوا و فضا و زیر دریا در داستان های خود سخن می گفت، زمانی بود که هنوز بشر نتوانسته بود وسایل و امکانات چنین سفرهایی را فراهم کند.

همچنین بسیاری پیشرفت های فناوری را قبل از اختراع آن ها پیش بینی نموده بود؛ ازجمله زیردریایی در کتاب 20 هزار فرسنگ زیر دریا؛ هلی کوپتر یا بالگرد در کتاب فاتح آسمان ها؛ اتومبیل یا خودرو در کتاب خانه متحرک؛ موشک در 2 کتاب از زمین به کره ماه و در مدار ماه؛ تلفن در کتاب قلعه مرموز و موارد متعدد دیگری که می توان با خواندن کتاب های ژول ورن به آن ها اشاره نمود.

اما نکته جالب ماجرا آن جاست که ژول ورن در همان گفت وگو با روزنامه فیگارو (1896 میلادی) در پاسخ به پرسش مصاحبه نماینده که از او درباره پیش گویی های که در آثار داستانی اش انجام داده پرسیده بود گفته بود: من هیچ گاه اهل پیش گویی نبودم. تنها کوشش نموده ام با استناد به علومی مانند جغرافیا، ستاره شناسی، فیزیک و شیمی که به آن ها علاقه فراوانی دارم، تخیل خود را با خلق داستان ها و قرار دادن قهرمان ها در موقعیت های مختلف و تجربه های گوناگون با خوانندگان به اشتراک بگذارم.

چشمان تاریکی و پیش بینی ویروس ووهان 400

ذکر این مقدمه برای تاکید بر این جمله ژول ورن که داستان های علمی تخیلی ادبیات تغییرند واجب بود تا بتوانیم نگاه خود را در این نوشتار بر کتاب چشمان تاریکی به قلم دین کونتز (Dean Koontz ) متمرکز کنیم که طی چند ماه اخیر با اشتراک گذاری موضوع و محتوای آن در فضای مجازی با وجود چاپ شدن این اثر حدود 40 سال پیش، این روزها به یکی از پرخواننده ترین کتاب های عرصه ادبیات علمی تخیلی جهان تبدیل شده است.

ارتباطی که میان محتوای این اثر یعنی پیش بینی وجود ویروسی کُشنده به قلم کونتز در کتاب چشمان تاریکی، با شرایط فعلی جهان وجود دارد خوانندگان این روزهای ادبیات جهان را که در همراهی با ویروس کرونا شرایطی متفاوت تر از هر زمانی را پشت سر می گذارند بیش از پیش به خود جذب نموده است. نکته مهم دیگر آنکه، کونتز در کتاب چشمان تاریکی، منشا ویروس مرگبار مورد اشاره اش در آن اثر را شهر ووهان چین دانسته، جایی که اواخر سال 2019 میلادی برای نخستین بار رخ عیان کرد.

چشمان تاریکی از چه می گوید

قهرمان کتاب چشمان تاریکی زنی به نام کریستینا ایوانز است که همسر خود را طی حادثه ای تلخ از دست داده و به فاصله کوتاهی باخبر از دست دادن پسرش روبرو می شود. او که شرایط هضم کردن این دو اتفاق ناگوار را نمی تواند برای خود ایجاد کند، در جهان واقعی نیز نشانه ها، روایت ها، اتفاقات و رؤیاهایی را مدام تجربه می نماید که در آن ها بر این مسئله تاکید شده که فرزند او زنده است.

همین حس، کریستینا را برمی انگیزاند تا به جستجوی فرزندش - دَنی - بپردازد و بعد از مشقت های فراوانی که می کشد، درمی یابد فرزندش در آزمایشگاهی تحقیقاتی در شهر ووهان چین مشغول کار است که کارکنان آن مشغول پژوهش و تحقیق بر روی ویروسی ناشناخته به نام ووهان 400، هستند. نکته جالب این که عملکرد این ویروس که توسط چینی ها ساخته شده بی شباهت به ویروس حقیقی این روزهای جهان یعنی کووید 19 نیست!

ووهان 400 ویروسی است که توسط دانشمندان زیست شناس چینی برای فتح شهر یا کشوری بدون استفاده از آلاینده های گران قیمت و قبل از ورود و لشکرکشی به آن کشورها طراحی شده است. مزایای دیگر ویروس آن است که تنها به فاصله 4 ساعت پس از آلودگی هر فرد به این ویروس، او می تواند ناقلی پویا و فعال برای گسترش و انتقال این ویروس به شمار رود. نکته بعدی آنکه درصد مرگ به واسطه مبتلا شدن افراد به این ویروس 100درصد است و هیچ کسی بیشتر از 24 ساعت نمی تواند به این ویروس آلوده شده باشد و جان سالم به در ببرد.

باید به 20 ماه قبل برگردیم. موقعی که یک دانشمند چینی به نام لی چن درحالی که یک دیسکت حاوی اطلاعات سلاح های بیولوژیک و خطرناک چین در دهه اخیر را داشت، در امریکا مبتلا شد. آن ها آن را ووهان 400 نامیدند. چون از آزمایشگاه RDNA شهر ووهان خارج شده بود و چهارصدمین میکروارگانیسم دست ساز در مرکز تحقیقات آن جا بود. ووهان 400، یک سلاح بی نقص بود. فقط انسان را تحت تاثیر قرار می داد و توسط حیوانات منتقل نمی شد. مانند سیفلیس در خارج از بدن بیشتر از یک دقیقه زنده نمی ماند. یعنی نمی توانست به طور دائم اشیاء یا مکانی را مانند سیاه زخم یا سایر میکروارگانیسم های کشنده آلوده کند. با مرگ میزبان نابود می شد و نمی توانست در دمای کمتر از 30 درجه سانتی گراد زنده بماند. این همه مزیت در یک سلاح خیلی جالب بود.... (برشی از رمان چشمان تاریکی؛ مندرج در پشت جلد کتاب)

تجربه عینی، حقیقی و ملموس امروز انسان های جهان در همراهی با ویروس کرونا، آمار بالای شیوع آن، گستردگی اش در جغرافیای جهان اثیری که در آن زیست می کنیم و تطبیق و تطابق بعضی از ویژگی های کووید 19 با ویروس ووهان 400 باعث شده است بار دیگر بعد از گذشت 4 دهه از نگارش چشمان تاریکی، این رمان طی چند ماه اخیر به یکی از پرفروش ترین و پرخواننده ترین رمان های جهان بدل شود.

جنگ سرد و تغییر ویروس از گورکی 400 تا ووهان 400

دین کونتز، نویسنده کتاب چشمان تاریکی نسخه اولیه این اثر را در سال 1981 میلادی در شرایطی به رشته تحریر درآورد که آزمایشگاه مطرح شده در نسخه ابتدایی این کتاب در کشور روسیه بوده و نام ویروس نیز گورکی 400 بود. اما با انتها یافتن جنگ سرد و قرار دریافت اتحاد جماهیر شوروی در آستانه فروپاشی، کونتز در بازنویسی مجدد در سال 1989 نام شهر آزمایشگاهی را از مکانی در روسیه به شهر ووهان در چین تغییر داد.

این که این تغییر بنا به خواست و هدف کونتز برای دور شدن از برچسب های سیاسی بوده که ممکن بود به سبب انتها یافتن جنگ سرد میان ایالات متحده امریکا و اتحاد جماهیر شوروی به او بزنند و یا این که تأکید ناشر بر تغییر این مساله بوده؛ فضا و مقال این نوشتار نیست. اما ذکر این نکته لازم بود که مخاطبانی که امروز این کتاب را در دست می گیرند از تاریخچه این تغییر در نسخه ابتدایی و نسخه ویرایش شده چشمان تاریکی آگاهی داشته باشند.

سیر آثار دین کونتز، از ادبیات مذهبی تا علمی تخیلی

دین کونتز نویسنده آمریکایی متولد 9 ژوئن 1945 در پنسیلوانیاست که برای رمان های مهیج و پر تعلیقش شهرت دارد. رمان های او بی تأثیر از شرایط خانوادگی اش نبوده و نیست. او در کودکی بارها مورد ضرب و شتم پدر الکلی خود قرار گرفته بود و به مادرش برای ایستادگی قوت قلب می داد. کونتز در شرایطی که سال آخر دانشگاه را می گذراند توانست با نگارش داستانی کوتاه، برنده مسابقه داستانی نشریه دانشگاهش شود و همین مهم نقطه عطفی برای ورود او به جهانی نویسندگی شد.

کونتز در سال 1967 بعد از فارغ التحصیلی به عنوان معلم زبان انگلیسی در دبیرستانی در امریکا مشغول به کار شد. وی در سال 1968 میلادی، در اوقات فراغتش کتاب در جستجوی ستاره را تالیف کرد. او که کاتولیکی معتقد بود همیشه تاکید داشت معنویت می تواند عنصر مهمی در نوشته هایش باشد. تا سال های ابتدایی دهه 70 میلادی اغلب نوشته های او از این مؤلفه بهره می برد؛ اما در ادامه جهت و از نیمه دوم دهه 70، کونتز به سمت ژانر وحشت تغییر جهت داد و کتاب های متعددی را طی سالیانی کوتاه منتشر کرد.

حتی کونتز در یک سال، هشت کتاب را در این ژانر به چاپ رساند و آرام آرام فضا و گسترش تألیفات خود را به گونه ها و ژانرهای مختلفی دیگر نیز سوق داد. ژانر (گونه) ادبیات علمی تخیلی نیز یکی دیگر از شیوه های نگارشی بود که کونتز در آن قلم زد و نتیجه آن خلق یکی از کتاب های درخشان ادبیات علمی تخیلی یعنی کتاب چشمان تاریکی در سال 1981 میلادی شد، کتابی که از زمان نگارش تا همین امروز (2020 میلادی) توانسته مخاطبان بسیاری را به سمت خود جذب کند.

آن گونه که در انتهای کتاب چشمان تاریکی در معرفی دین کونتز آمده: کتاب های او تا به امروز به 38 زبان زنده جهان ترجمه شده و بیش از 500 میلیون نسخه از آن ها به فروش رسیده است. 14 رمان کونتز نیز در لیست پرفروش های نیویورک تایمز قرار گرفته است و همچنین در کشورهای مختلفی ازجمله ژاپن و سوئد کتاب های وی در صندلی پرفروش ترین کتاب ها قرار گرفته اند.

نکته جالب توجه فعالیت کونتز به ویژه در دهه نخست فعالیت ادبی اش، قلمی کردن آثار متعدد داستانی در ژانرهای مختلف است. علت آن این است که کوشش کرد تا سرحد امکان از قلم تیز منتقدان خود را دور نگه دارد. زیرا عموماً منتقدان ادبی تاکید دارند نویسندگان پیروز افرادی هستند که عموماً در یک سبک و ژانر خاص قلم شان می تواند قدرتمند و جریان ساز نشان داده شود و ازآنجاکه کونتز در گونه های مختلف ادبی از ادبیات معنوی و مذهبی تا ژانر وحشت از داستان های علمی تخیلی تا گونه ها و ژانرهای دیگر تلفیقی را در دهه نخست فعالیت داستان نویسی اش تجربه می کرد، کتاب های خود را با اسامی غیر از نام خودش به چاپ می رساند.

آن گونه که خودش درباره کتاب چشمان تاریکی گفته: رمان چشمان تاریکی کوششی برای ترکیب ژانرهای هیجانی، عاشقانه، ماورایی و همراه با تعلیق است. این کتاب را ابتدا مانند چهار کتاب اولم با نام مستعار چاپ کردم و در ادامه با مطرح شدنم به عنوان نویسنده، نام اصلی خود را بر جلد این کتاب قرار دادم.

نمره قبول ناهید هاشمیان در بازتاب جذابیت های اثری 40 ساله

به نظر راقم این سطور و فارغ از بعضی وجوه شباهت های ویروس ووهان 400 با تجربه و زیست امروزمان این کتاب برای مخاطب به سبب کِشش، تعلیق، کشمکش و هیجان های ماجراجویانه ای که به ویژه در حوزه روبروه با بحران از طریق قهرمان اثر - کریستینا ایوانز - به مخاطب منتقل می نماید، اثری درخور، شایسته و جذاب است.

آن گونه که اشاره شد باوجود گذشت بیش از 40 سال از نگارشش، نمی توان ردی از کهنگی و خمودگی در پس پشت تجربیات متعدد در حوزه ادبیات داستانی به ویژه در دو دهه نخست هزاره جدید، خاصه در گونه ادبیات علمی تخیلی را به عنوان ملاکی برای بی ارزش بودن، کم ارزش بودن و یا خسته نماینده بودن این اثر یاد کرد.

یکی دیگر از دلایل جذابیت این رمان می تواند به قهرمان زن آن بازشود. درحالی که در بسیاری از موارد با خلق قهرمان هایی با حضور زنان در صندلی قهرمان اثر، مخاطبان عموماً با جهانی مملو از نگاه عاطفی و جاری بودن پررنگ تفکر فمینیسم همراه هستند؛ اما کریستینا به عنوان همسر و مادری که سختی های زندگی از یک سو و از سوی دیگر، دو فقدان عظیم از دست دادن همسر و پسرش، او را در جهانی سخت، سرد و تاریک قرار داده است، برای جامه عمل پوشاندن به تحقق هدف عظیمش - یعنی پیدا کردن فرزند پسرش که مرگ او را باور ندارد - رفتاری متفاوت و فراتر از حد تصور مخاطب را در جهت پیدا کردن پسرش و سپس پی بردن به راز سر به مُهر ویروس ووهان 400 و در ادامه همراهی برای درامان ماندن از آلوده شدن به آن ویروس، بستری متفاوت از همراهی، عشق و هیجان را در لایه های به هم فشرده شده تعلیق و جنبه های ماورایی و تخیلی اثر به مخاطب ارائه می دهد.

روی جلد کتاب چشمان تاریکی نام ناهید هاشمیان را به عنوان مترجم این اثر می بینیم. نکته مهم آنکه هرچند ناهید هاشمیان خود به عنوان نویسنده تا پیش از ترجمه این اثر کتاب هایی چون مداد رنگی پریده، کوپه ویژه خواهران، شب پر ستاره و چند اثر دیگر را در مقام مؤلف به مخاطبان حوزه ادبیات معرفی نموده است؛ چشمان تاریکی نخستین تجربه هاشمیان در عرصه ترجمه به شمار می رود.

نکته عجیب تر آنکه خود او دلیل حرکت به سمت ترجمه را سپری کردن روزهای سخت شیوع ویروس کرونا در کشور و تعطیلی فعالیت های دانشگاهی برای او به عنوان استاد دانشگاه با هدف مشغول کردن ذهنش به سمت فعالیتی که کمتر روحیات او را با اخبار سخت و تلخ ایام کرونا همساز کند، دانسته است. اما جمیع این دلایل نیز باعث نشده هاشمیان در بازتاب جذابیت های قلم دین کونتز به عنوان خالق این اثر کوتاهی کند.

می توان ترجمه هاشمیان بر رمان چشمان تاریکی را ترجمه ای اگر نه عالی اما قابل قبول حتی برای مخاطبان سخت گیر عرصه ادبیات داستانی به شمار آورد.

کونتز: چشمان تاریکی قصد پیشگویی ندارد

در انتها این نوشتار ذکر دو نکته نیز لازم به نظر می رسد. نخست آنکه باوجود شباهت های خیره نماینده ای که میان ویروس ووهان 400 در کتاب چشمان تاریکی و ویروس کووید 19 که این روزها جهان را تحت سیطره خود درآورده است وجود دارد، تفاوت های بنیادینی نیز می توان دید.

ازجمله آن ها این که ووهان 400 در اثر کونتز ویروسی انسان ساز بوده که در آزمایشگاه های بیولوژیک ساخته شده درحالی که ویروس کرونا این گونه نیست. تفاوت دوم به میزان مرگ بار بودن این دو ویروس بازمی شود. درحالی که میزان مرگ ومیر میان افراد مبتلا به ووهان 400 در چشمان تاریکی 100 درصد است اما تا به امروز تنها دو درصد از مبتلایان به ویروس کرونا در جهان حقیقی امروز جان خود را از دست داده اند.

نکته مهم بعدی آنکه دین کونتز در تاریخ 9 اکتبر 2020 (18 مهر 1399) در گفت وگو با روزنامه واشنگتن تایمز تاکید نموده که هیچ گاه در خلق رمان چشمان تاریکی قصد پیش بینی و پیش گویی همه گیری ویروسی را نداشته است. همچنین اگر چنین نکته ای یعنی پیش گویی و پیش بینی کردن در خلق رمان چشمان تاریکی نسبت به ویروس کووید 19 در قالب این کتاب به وی نسبت داده شده تنها به خاطر فعالیت های رسانه های اجتماعی و جنبه های روشن و تاریکی است که فضای مجازی در اختیار مخاطبان قرار داده است.

شاید مرور این چند جمله از سوی دین کونتز، اثبات نماینده همان جمله ای باشد که این نوشتار را با آن شروع کردیم. جمله ای از قول و زبان ژول ورن که داستان های علمی تخیلی، ادبیات تغییر اند. هر چقدر دین کونتز تاکید داشته باشد هدفش از نگارش چشمان تاریکی و ویروس ووهان 400 پیش گویی نبوده، رمان چشمان تاریکی به عنوان یکی از داستان های ژانر علمی تخیلی بار دیگر این جمله را به اثبات می رساند که داستان های علمی تخیلی ادبیات تغییرند.

برشی از رمان

برای آشنایی با فضا و ادبیات رمان چشمان تاریکی که در 40 فصل به نگارش درآمده، بخشی از آن را به عنوان مؤخر این نوشتار با هم مرور می کنیم.

تینا، دنی را برای خروج از زندانش آماده می کرد. 18 الکترود از سر و تن او جدا شده بود. الکترودهایی که بر پوستی نازک کشیده، بر استخوان چسبیده بودند و پس از جداسازی نقاط اتصال، آزردگی خود را نمایان می کردند. نمی شد برای راه رفتن او کاری کرد. او بسیار ناتوان شده بود.

درحالی که تینا دنی را آماده می کرد، الیوت از کارل دامبی پرسید: در این مرکز چه کارهایی انجام می شود. تحقیقات نظامی؟

- بله.

- سلاح های بیولوژیکی خطرناک؟

- بیولوژیک و شیمیایی. آزمایش های ژنتیک بر روی دی ان ای. به طور موازی معمولاً سی، چهل پروژه در دست داریم.

- فکر می کردم امریکا مدت هاست استفاده از این سلاح ها را متوقف نموده است.

- نزد افکار عمومی بله. این کار باعث می شود سیاست مداران خوب تر به نظر برسند. اما درواقع این کار ادامه دارد. باید ادامه داشته باشد. در نوع خود، این تنها کاری ست که می توانم بکنیم. چینی ها سه مرکز تحقیقاتی مثل این دارند. روس ها... مثلاً دوستان جدید ما هستند. اما آن ها در حال توسعه سلاح های میکروبی هستند. همچنین سلاح های ویروسی را مدنظر دارند. آن ها در حال حاضر از نظر مالی شرایط خوبی ندارند و این سلاح ها خیلی ارزان تر از تسلیحات دیگر نظامی است.(برشی از رمان؛ فصل 39؛ صفحه 246 - 247)

رمان چشمان تاریکی به قلم دین کونتز با ترجمه ناهید هاشمیان در 260 صفحه و قیمت 53 هزار تومان توسط انتشارات نیستان در سال 1399 منتشر شده است.