نظم نوین انرژی با خاتمه عصر نفت - مجله عکسفا

رکوردهای کاهشی قیمت نفت، پیش از این هم وجود داشته، اما این یکی متفاوت است و همزمان با ریزش قیمت ها، اقبال مردم و دولتمردان به سمت انرژی پاک افزایش یافته است. سهام شرکت های عرضه نماینده انرژی پاک، 45 درصد در بازارهای دنیای رشد نموده و با نرخ بهره نزدیک به صفر، سیاستمداران از طرح های زیرساختی سبز حمایت می نمایند. چنانکه جو بایدن نامزد دموکرات انتخابات ریاست جمهوری امریکا وعده داده که 2هزار میلیارد دلار صرف کربن زدایی از اقتصاد امریکا کند و اتحادیه اروپا، 30 درصد از بودجه 800 میلیارد دلاری برای مقابله با کووید19 را برای جلوگیری از تغییرات اقلیمی اختصاص داده است. اقتصاد انرژی در قرن 21 وعده می دهد که بهتر از عصر نفتی قرن بیستم باشد. به سلامتی مردم بیشتر توجه کند، از نظر سیاسی با ثبات بیشتری همراه باشد و از نظر مالی نیز با دگرگونی بالاتری همراه باشد. هر چند این تغییر جهت اقتصاد انرژی، اگر انسجام کافی نداشته باشد، می تواند به بی ثباتی سیاسی و مالی در کشورهای با اقتصاد وابسته به نفت بینجامد. امروزه سوخت های فسیلی، 85 درصد از انرژی مورد احتیاج ما را تامین می نمایند؛ اما استفاده از این سوخت ها، با آلودگی محیط زیست همراه است و مقصر دوسوم گازهای گلخانه ای فراوری شده در دنیا هستند. آلودگی استفاده از سوخت های فسیلی، سالانه بیش از 4 میلیون نفر را عمدتا در کلانشهرهای متعلق به اقتصادهای نوظهور می کشد.

شرکت های نفتی دولتی مانند عربستان و ونزوئلا، برای دهه ها بدون توجه به توسعه مالی به سیستم توزیع درآمدهای نفتی روی آوردند و نتیجه آن شد که قدرت های عظیم در کوشش برای تامین امنیت این کشورها به منازعه در منطقه خاورمیانه و دریای کاراییب بپردازند. حالا تصویر جدیدی از عصر انرژی در حال ظهور است و با سرمایه گذاری های جسورانه، سهم برق فراوری شده با انرژی خورشیدی یا بادی قادر است از 5 درصد فعلی به 35 درصد در سال 2035 برسد تا در سال 2050 نیمی از برق فراوریی دنیا با انرژی های پاک فراوری گردد. با این اقدام، استفاده از زغال سنگ و نفت کاهش پیدا خواهد نمود. گرچه استفاده از گاز طبیعی به عنوان سوخت تقریبا پاک همچنان در اولویت می ماند. این سیاست، مزایای بسیاری خواهد داشت.

مهم تر از همه کربن زدایی از انرژی مصرفی است که جلوی تغییرات اقلیمی و آب و هوایی نظیر خشکسالی های ویرانگر، قحطی، سیل و تخریب مناطق مسکونی را خواهد گرفت. شرکت های دولتی نفتی، حالا مجبور به اصلاح ساختار خود هستند. کشورهایی که تا به امروز مجبور به مالیات دادن به شهروندان خود از محل درآمدهای نفتی بوده اند و حالا مجبور به دخالت دادن بخش خصوصی برای تامین انرژی خواهند بود. در قرن 21 قیمت انرژی نه توسط چند بازیگر عظیم، بلکه با رقابت و بهره وری تدریجی مشخص می گردد. با وجود این و حتی با ظهور عصر تازه ای از اقتصاد انرژی، تهدیدهایی نیز وجود دارد؛ از جمله انتقال ضعیف مدیریت انرژی به بخش خصوصی. در حال حاضر دو خطر عظیم عصر تازه اقتصاد انرژی را تهدید می نماید. خطر اول چین است که به دلیل تسلط خود بر ساخت قطعات حساس و توسعه فناوری های جدید، قادر به نفوذ به سیستم قدرت دنیای است. امروزه شرکت های چینی، 72درصد ماژول های خورشیدی دنیا، 69 درصد باتری های لیتیومی و 45 درصد توربین های بادی را فراوری می نمایند. این شرکت ها همچنین، تصفیه مواد معدنی حیاتی برای انرژی پاک مانند کبالت و لیتیوم را انجام می دهند. به دلیل وابستگی این شرکت ها به دولت چین، جمهوری خلق چین می تواند به یک دولت الکترونیک تبدیل گردد. این کشور در 6 ماه گذشته برای سرمایه گذاری در خودروهای برقی و انتقال و آزمایش یک نیروگاه هسته ای در پاکستان اقداماتی انجام داده است.

اهرم قدرت چین در دنیای انرژی های پاک، به سرعت عمل دیگر کشورها بستگی دارد. اروپا، میزبان توسعه دهندگان عظیم مزارعی است که با انرژی بادی و خورشیدی فعالیت می نمایند. سه شرکتOrsted، Enel و Iberdrola در حال ساخت چنین پروژه هایی در سراسر دنیا هستند. شرکت های اروپایی نیز در رقابت برای کاهش گازهای گلخانه ای پیشگام هستند. هر چند امریکا به دلیل افزایش قیمت نفت شیل و مقاومت جمهوری خواستار در مقابل کربن زدایی متفاوت با دیگر کشورهاست.

اگر امریکا بتواند درباره تغییرات اقلیمی، با اقداماتی چون مالیات فراوری کربن و سازماندهی جدید اقداماتی انجام دهد، بازارهای سرمایه، آزمایشگاه ها و دانشگاه های ملی انرژی این کشور را به یک قدرت سبز تبدیل خواهد نمود. خطر عظیم دیگر گذار اقتصادهای نفتی به دوران جدید است که 8درصد از فراوری ناخالص داخلی دنیا را تشکیل می دهند و 900 میلیون نفر شهروند دارند. با کاهش تقاضای نفت، اقتصادهای وابسته به نفت با یک جنگ و گریز برای به دست آوردن بازار روبه رو خواهند شد؛ جنگی که کشورهایی با تمیزترین و ارزان ترین نفت موجود در بازار، برنده آن هستند.

در سه ماهه دوم امسال درآمد دولت عربستان سعودی 49 درصد کاهش یافته و چند دهه خطرناک پیش روی این کشور است. در مواجهه با این خطرات، توصیه عمده این است که دوران گذار از انرژی با سوخت های فسیلی به سمت انرژی های پاک با سرعت کمتری صورت بگیرد. هر چند این اقدام می تواند پیامدهای ناگواری برای محیط زیست و تغییرات آب و هوایی ایجاد کند. سرمایه گذاری در صنعت انرژی های پاک، نظیر انرژی خورشیدی و بادی باید 750 میلیارد دلار در سال باشد؛ یعنی سه برابر سطح سرمایه گذاری حال حاضر دنیا. در حال حاضر، سرمایه گذاری هایی که انجام می گردد به شدت کمتر از آن چیزی است که برای حفظ دما در 2درجه سانتیگراد از سطح قبل از صنعتی شدن احتیاج است؛ چه رسد به 1.5 درجه سانتیگراد مورد احتیاج برای کاهش آثار زیست محیطی، مالی و سیاسی تغییرات اقلیمی. اگر دوره گذار به سمت انرژی های پاک و بدون سوخت های فسیلی شتاب بگیرد، موجب آشفتگی و هرج و مرج ژئوپلیتیکی می گردد. در واقع، گذار به سمت نظم جدید انرژی، امری حیاتی است اما به هر حال با هرج و مرج و آشفتگی نیز همراه خواهد بود.